Epistolae Ordinis Teutonici Sanctae Mariae quae ad res gestas Poloniae spectant

Edycja tradycyjna i cyfrowa dokumentów dotyczących Polski, pochodzących z dawnego Archiwum Wielkich Mistrzów Krzyżackich, obecnie w Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz w Berlinie-Dahlem

Stopniowemu upowszechnianiu korespondencji w późnym średniowieczu na obszarze Królestwa Polskiego nie towarzyszyła, niestety, stosowna dbałość o jej zachowanie lub udokumentowanie w postaci wpisu do ksiąg kancelaryjnych, nawet w przypadku kancelarii koronnej. Bardzo obfite zbiory polskiej epistolografii późnośredniowiecznej, w tym listów królewskich, znajdują się natomiast w archiwach wielkich miast pruskich (w Archiwum Państwowym w Gdańsku i w Archiwum Państwowym w Toruniu). Jednak największy zespół polskich oraz związanych z Polską listów z tego okresu znaleźć w można w Geheimes Staastarchiv Preussischer Kulturbesitz w Berlinie-Dahlem (dalej GSPK). Korespondencja ta stanowi niezwykle ważny element polskiej spuścizny kulturowej, który dotąd nie był poddany systematycznym działaniom edytorskim. Jest to zespół kapitalnych źródeł dotyczących relacji politycznych, gospodarczych, kulturowych Polski z zakonem krzyżackim i jego pruskim państwem. Stanowi również niezwykle istotny materiał do badań nad językiem, formularzem listu, sfragistyką, dziejami społecznymi oraz historią prawa Polski, a także szerzej Europy Środkowej.

Źródła dokumentowe i epistolograficzne stanowiące spuściznę po Archiwum Wielkich Mistrzów Zakonu Krzyżackiego są obecnie przechowywane w ogólnym zespole XX. HA. Listy z Polski znaleźć można w dwóch zespołach mniejszych GSPK. Pierwszym z nich jest Ordensbriefarchiv (dalej OBA). Znajdują się w nim m.in. oryginalne listy kierowane do odbiorców krzyżackich (wielkiego mistrza, dostojników i zakonnych urzędników terytorialnych) przez korespondentów z Polski: polskich monarchów, książąt mazowieckich, urzędników ziemskich, starostów, duchowieństwo do czasu sekularyzacji Prus Zakonnych w 1525. W OBA przechowuje się obecnie 29070 jednostek, w większości listów. Jak wskazuje wstępne rozpoznanie, tylko dla okresu panowania Władysława Jagiełły definicję listów z Polski spełnia 485 przechowywanych tam jednostek. Należy się spodziewać, że dla późniejszego okresu XV stulecia, wraz ze zwiększającą się popularnością komunikacji listownej, ich liczba będzie jeszcze bardziej znacząca. Obok zasobu OBA kopie listów wystawców polskich z późnego średniowiecza znajdują się również w Ordensfoliantach (dalej OF) – pokrzyżackim zespole aktowym, do którego były wpisywane kopie korespondencji, zgodnie z wczesną praktyką kancelarii wielkich mistrzów w Malborku.

Dalekosiężnym celem projektu jest pełna krytyczna edycja listów z Polski oraz korespondencji dotyczącej spraw polskich przechowywanych w GSPK. W pierwszej kolejności przewiduje się edycję zachowanych listów polskich wystawców kierowanych do odbiorców krzyżackich. Wielotomowa edycja krytyczna zostanie opublikowana zarówno w tradycyjnej papierowej formie, jak i w postaci elektronicznej bazy źródeł. W pierwszej fazie realizacji projektu zostaną opublikowane listy z czasów panowania króla Władysława Jagiełły (1386-1434).