Konferencja „Procesy ewangelizacyjne”

Procesy ewangelizacyjne na ziemiach polskich w późnym średniowieczu 

Transmisja na żywo

Środa
Czwartek część I
Czwartek część II
Piątek część I
Piątek część II

Program

20 listopada (środa) 

13.30-14.00 Rejestracja uczestników 

14.00-14.15 prof. dr hab. Paweł Kras (CSM KUL): Powitanie uczestników i otwarcie konferencji

dr hab. Piotr Wiśniewski, prof. KUL, Prorektor KUL: Słowo wstępne

14.15-15.00 prof. dr hab. Stanisław Rosik (UWr): Rudes adhuc in fide gentilium populi… Recepcja chrześcijaństwa a przemiany mentalne i światopoglądowe w społecznościach nadbałtyckiej Słowiańszczyzny w X-XII stuleciu 

15.00-16.15 I Panel: Możliwości poznawcze źródeł archeologicznych i pisanych odnośnie chrystianizacji monarchii wczesnopiastowskiej (X-XII w.) 

  1. Moderator: dr hab. Dariusz A. Sikorski, prof. UAM 
  2. prof. dr hab. Sławomir Moździoch (IAiIE PAN)
  3. prof. dr hab. Andrzej Buko (IAiE PAN)
  4. dr hab. Edward Skibiński, prof. UAM

Dyskusja 

16.15-16:30 Przerwa 

16.30-17.45 II Panel: Diecezje 

  1. Moderator: doc. dr hab. Martin Nodl (CMS Praha) 
  2. prof. dr hab. Tomasz Jurek (IH PAN)
  3. prof. dr hab. Andrzej Radzimiński (UMK)
  4. dr hab. Leszek Zygner, prof. UMK

Dyskusja 

18.30-19.30 Msza Święta w Kaplicy Świętej Trójcy 

19.30-21.30 Kolacja 

21 listopada (czwartek) 

9.00-9.45 prof. dr hab. Marek Walczak (UJ): Katecheza i obraz w Polsce u schyłku średniowiecza 

9.45-11.00 III Panel: Sądy kościelne i ich dokumentacja 

  1. Moderator: prof. dr hab. Beata Możejko (UG) 
  2. dr hab. Małgorzata Kołacz-Chmiel, prof. UMCS
  3. dr Adam Kozak (IH PAN)
  4. dr hab. Radosław Biskup, prof. UMK

Dyskusja 

11.00-11.30 Przerwa 

11.30-12.45 IV Panel: Parafie 

  1. Moderator: dr hab. Marek Słoń (KUL) 
  2. dr Marcin Sumowski (UMK)
  3. dr hab. Zofia Wilk-Woś (Uniwersytet WSB Merito w Toruniu)
  4. dr Paweł Dembiński (IH PAN)

Dyskusja 

12.45-14.15 Obiad 

14.15-15.00 prof. dr hab. Krzysztof Ożóg (UJ): Wpływ Uniwersytetu Krakowskiego na życie religijne w późnośredniowiecznej Polsce 

15.00-16.15 V Panel: Uniwersytet Krakowski i kultura religijna Polski późnośredniowiecznej. Ludzie-książki-duszpasterstwo 

  1. Moderator: prof. dr hab. Krzysztof Ożóg (UJ) 
  2. dr hab. Maciej Zdanek, prof. UJ (Archiwum UJ),  
  3. dr Elżbieta Knapek (Biblioteka Jagiellońska) 
  4. dr Waldemar Bukowski (IH PAN) 
  5. mgr Tomasz Walczak (IH PAN)  

Dyskusja 

16.30-18.30 Posiedzenie Rady Naukowej CSM 

22 listopada (piątek) 

9.00-9.45 prof. dr hab. Krzysztof Bracha (UJK): Pastoralia jako źródło do studiów nad kulturą religijną w średniowieczu. Polska na tle Europy 

9.45-11.00 VI Panel: Mendykanci i pozawerbalne metody ewangelizacji 

  1. Moderator: o. dr hab. Tomasz Gałuszka OP, prof. UPJPII 
  2. dr Dariusz Niemiec (UAM)
  3. prof. dr hab. Paweł Kras (CSM KUL)
  4. dr Szymon Sułecki
  5. dr Adam Poznański (CSM KUL)

Dyskusja 

11.00-11.15 Przerwa 

11.15-12.30 VII Panel: Praktyka kaznodziejska 

  1. Moderator: dr hab. Anna Zajchowska-Bołtromiuk, prof. IH PAN/KUL 
  2. dr Dagmara Wójcik-Zega (Archiwum UJ)
  3. dr Dorota Masłej (UAM)
  4. dr Stanisława Kuzmová (Univerzitá Komenskeho w Bratysławie)

Dyskusja 

12.30-13.15 Lunch 

13.15-14.30 VIII Panel: Różne oblicza religijności „popularnej” 

  1. Moderator: dr hab. Tomasz Wiślicz, prof. IH PAN 
  2. dr hab. Ewa Wółkiewicz, prof. IAiE PAN
  3. dr Julia Możdżeń (UG) 
  4. dr hab. Tomasz Graff, prof. UPJP II

Dyskusja 

14.30-15.00 Podsumowanie obrad i zamknięcie konferencji 

Panele

Źródła archeologiczne
Diecezje
Sądy kościelne
Parafie
Uniwersytet
Mendykanci
Kaznodziejstwo
Religijność "popularna"

Panel I

Możliwości poznawcze źródeł archeologicznych i pisanych odnośnie chrystianizacji monarchii wczesnopiastowskiej (X-XII w.) 

Moderator:

  • dr hab. Dariusz A. Sikorski, prof. UAM 

Paneliści:

  1. prof. dr hab. Sławomir Moździoch (IAiIE PAN)
  2. prof. dr hab. Andrzej Buko (IAiE PAN)
  3. dr hab. Edward Skibiński, prof. UAM

Celem panelu jest zarysowanie tła problemowego dla głównego tematu konferencji, który dotyczy późnego średniowiecza. Rozumiemy, że trudno odnosić się do stanu chrystianizacji w późnym średniowieczu, nie mając solidniejszego rozeznania w jego stanie w okresie wcześniejszym. Jednak dla większości podstawowych kwestii związanych ze stanem chrystianizacji do XII w. trudno uzyskać wystarczająco pewne wnioski, z których ponadparafialne struktury organizacyjne Kościoła i organizacja życia monastycznego, mimo wielu znaczących braków, są najlepiej rozpoznane, ale tylko dlatego, że te sprawy najczęściej pojawiają się w źródłach.

Z tego względu paneliści skupią się na omówieniu trudności badawczych związanych z podejmowanymi w historiografii i archeologii próbami uzyskania pełniejszego obrazu. Panel jest pomyślany tak, aby skonfrontować ujęcie historyków i archeologów, ale też różnice między historykami a archeologami. Zakładana polifonia poglądów ma jeszcze bardziej uświadomić, że mimo znacznego rozszerzenia podstawy źródłowej w archeologii w ostatnich dekadach i niewielkiemu postępowi w tej kwestii, jeśli chodzi o klasyczne źródła historyczne, doszło do dość znacznej zmiany poglądów w porównaniu do niemal konsensusu, który panował do lat dziewięćdziesiątych XX w., a który z perspektywy stanu obecnego można określić jako nazbyt optymistyczny.

Z proponowanych zagadnień węzłowych zarówno dla panelistów, jak  i dyskutantów za szczególnie ważne można uznać następujące:

  • stan wiedzy o stopniu chrystianizacji w świetle źródeł pisanych;
  • ograniczenia badawcze tej kategorii źródeł;
  • stopień rozpoznania stanu chrystianizacji mierzony w kategoriach rozwoju instytucjonalnego Kościoła, akceptacji nowej wiary przez różne warstwy społeczne, sposobu transmisji zasad wiary do szerszych warstw społecznych;
  • co archeologia może powiedzieć o stanie chrystianizacji w świetle najnowszych badań z uwzględnieniem różnic regionalnych;
  • jaki jest stopień rozpoznania stanu chrystianizacji mierzony w kategoriach dostępnych badaniom archeologicznym, a zatem chrystianizacją kultury materialnej (architektura sakralna, precjoza i drobniejsze zabytki wiązane z chrześcijaństwem);
  • zmiany elementów kultury wiązanych ze starą religią i symptomy materialne upowszechniania się nowej religii (np. obrządek pogrzebowy).

Panel II

Diecezje

Moderator:

  • doc. dr hab. Martin Nodl (CMS Praha) 

Paneliści:

  1. prof. dr hab. Tomasz Jurek (IH PAN)
  2. prof. dr hab. Andrzej Radzimiński (UMK)
  3. dr hab. Leszek Zygner, prof. UMK

Diecezja była podstawowym elementem struktury organizacyjnej Kościoła. Punktem wyjścia dla tego szczebla w chrystianizacji i ewangelizacji musi być ocena dotychczasowego dorobku historiograficznego, skupionego na sprawach organizacyjno-ustrojowych. Dyskusja nad propozycjami dalszych badań nad religijnością w ramach diecezji powinna uwzględniać zagadnienie utożsamiania się kleru i wiernych z własną diecezją, a co za tym idzie, konieczne jest głębokie rozpoznanie prozopograficzne duchowieństwa wszystkich szczebli. Niezbędne jest poszerzenie podstawy źródłowej, do czego drogą powinna być pogłębiona refleksja źródłoznawcza nad pewnymi kategoriami przekazów (zwłaszcza ustawodawstwo kościelne i kazania), a także możliwie szerokie wprowadzenie materiału ze słabo wciąż wykorzystywanych ksiąg sądów kościelnych.

Panel III

Sądy kościelne i ich dokumentacja

Moderator:

  • prof. dr hab. Beata Możejko (UG) 

Paneliści:

  1. dr hab. Małgorzata Kołacz-Chmiel, prof. UMCS
  2. dr Adam Kozak (IH PAN)
  3. dr hab. Radosław Biskup, prof. UMK

Głównym celem panelu jest wskazanie na kierunki działalności sądów kościelnych obszaru państwa krzyżackiego w Prusach oraz w Małopolsce i w Wielkopolsce. Przedmiotem  refleksji w trakcie dyskusji będą takie zagadnienia jak charakterystyka zachowania bazy źródłowej oraz urzędnicy sądowi i personel kancelaryjny. Istotnym punktem dociekań będą kompetencje sądów kościelnych i ich realizacja w praktyce. Podjęta zostanie również kwestia perspektyw badawczych w oparciu o zachowany materiał źródłowy, zwłaszcza w odniesieniu do takich pytań jak praktyki religijne społeczeństwa późnego średniowiecza czy procesy ewangelizacyjne.

Panel IV

Parafie

Moderator:

  • dr hab. Marek Słoń (KUL) 

Paneliści:

  1. dr Marcin Sumowski (UMK)
  2. dr hab. Zofia Wilk-Woś (Uniwersytet WSB Merito w Toruniu)
  3. dr Paweł Dembiński (IH PAN)

Procesy ewangelizacyjne dokonywały się przede wszystkim w parafii. Ona była twarzą Kościoła, jaką widział wierny. Jakie miejsce w jej działaniach zajmowało głoszenie Ewangelii? A może była wykorzystywana przede wszystkim jako narzędzie kontroli i źródło utrzymania dla osób i instytucji? W jakim stopniu można wyciągać ogólne wnioski na podstawie bardzo fragmentarycznych wzmianek? Na ile zdeformowany jest obraz kształtowany na podstawie źródeł normatywnych, sądowych i gospodarczych? Czy w ogóle można mówić o jednym modelu parafii, biorąc pod uwagę choćby różnice między wsią a wielkim miastem czy dynamikę zmian od XIII w. po reformację? W jakim stopniu sam Kościół dostrzegał patologie i próbował im przeciwdziałać?

Panel V

Uniwersytet Krakowski i kultura religijna Polski późnośredniowiecznej. Ludzie-książki-duszpasterstwo

Moderator:

  • prof. dr hab. Krzysztof Ożóg (UJ)

Paneliści:

  1. dr hab. Maciej Zdanek, prof. UJ (Archiwum UJ)
  2. dr Elżbieta Knapek (Biblioteka Jagiellońska)
  3. dr Waldemar Bukowski (IH PAN)
  4. mgr Tomasz Walczak (IH PAN)  

Głównym celem panelu jest pokazanie Uniwersytetu Krakowskiego jako ośrodka kultury religijnej i czynnika budującego kulturę religijną w Polsce średniowiecznej, a także próba oceny skali i znaczenia jego aktywności na tym polu. Na przykładzie zasobu rękopiśmiennego Biblioteki Jagiellońskiej i innych bibliotek zostanie zaprezentowany problem książki z kręgu uniwersyteckiego jako nośnika treści religijnych oraz możliwości, jakie dają w tym zakresie badania kodykologiczne i badania proweniencyjne. Tematyka posiadaczy tekstów wprowadza w krąg badań nad ludźmi Uniwersytetu. Zostaną przedstawione dokonania, możliwości i ograniczenia badań biograficznych i prozopograficznych z naciskiem na kariery, role społeczne, zawody i aktywności powiązane z aspektem religijnym. Najbardziej kluczową aktywność stanowiło duszpasterstwo. Na wybranych przykładach zostanie podjęty temat:

  • obecności ludzi z wyższym wykształceniem w duszpasterstwie,
  • środowisk społecznych, w jakich te funkcje realizowali,
  • narzędzi ich oddziaływania,
  • źródeł i metod, dzięki którym (i na ile) możliwe jest/nie jest uchwycenie korelacji między kapitałem wiedzy, doświadczeń i horyzontów wyniesionych z uczelni a pracą ewangelizacyjną. 

Panel VI

Mendykanci i pozawerbalne metody ewangelizacji

Moderator:

  • o. dr hab. Tomasz Gałuszka OP, prof. UPJPII 

Paneliści:

  1. dr Dariusz Niemiec (UAM)
  2. prof. dr hab. Paweł Kras (CSM KUL)
  3. dr Szymon Sułecki
  4. dr Adam Poznański (CSM KUL)

Średniowieczni mendykanci, a zwłaszcza dominikanie, znani są przede wszystkim z działalności kaznodziejskiej. Jednak czy kaznodziejstwo można ograniczyć tylko do głoszenia w postaci werbalnej? Czy ewangelizacja (i chrystianizacja) wyrażała się tylko w słowie mówionym, treściach wyeksplikowanych za pomocą narzędzi retorycznych?

Celem panelu będzie poszerzenie i pogłębienie zagadnienia mendykanckiej ewangelizacji o tematy z zakresu komunikacji pozawerbalnej. Chodzi o zjawisko przejścia od języka werbalnego do języka ikonicznego, opartego nie na słowie, lecz na geście, obrazie, wydarzeniu i rzeczy. Komunikatom pozawerbalnym przypisuje się trzy główne funkcje: wzmacniająca, ilustrującą oraz zastępującą komunikaty werbalne.

Paneliści i dyskutanci odniosą się do niejęzykowych zasobów komunikacyjnych interpersonalnych stosowanych przez mendykantów: 

  • mowa ciała (np. gesty, dotyk, ruchy ciała, mimika twarzy, kontakt wzrokowy),
  • sposób mówienia,
  • dźwięki paralingwistyczne (tj. zawołania grupowe),
  • styl ubierania się,
  • wygląd zewnętrzny,
  • sposób wykorzystywania czasu,
  • dystans przestrzenny i topografia przestrzeni głoszenia.

Oczywiście, komunikacja pozawerbalna obejmuje także pozawerbalne elementy będące formami wyrazu, wśród których na pierwszy plan należy wydobyć:

  • wiadomości graficzne,
  • obrazy,
  • znaki, które służyły mediatyzacji i ilustracji przekazywanych treści teologicznych. 

Ponadto w ramach panelu przyglądniemy się również „pozawerbalnej antyewangelizacji”, czyli tematowi zgorszenia, które niejednokrotnie wywoływali praktykujący kaznodzieje mendykantcy. 

Panel VII

Praktyka kaznodziejska w średniowiecznej Polsce

Moderator:

  • dr hab. Anna Zajchowska-Bołtromiuk, prof. IH PAN/KUL

Paneliści: 

  1. dr Dagmara Wójcik-Zega (Archiwum UJ)
  2. dr Dorota Masłej (UAM)
  3. dr Stanisława Kuzmová (Univerzitá Komenskeho w Bratysławie)

Panel poświęcony praktyce kaznodziejskiej w średniowiecznej Polsce będzie miał dwojaki charakter. Z jednej strony będzie podsumowaniem dotychczasowych badań nad kaznodziejstwem w Polsce, z drugiej przez jego uczestników podjęta zostanie refleksja metodologiczną na temat tego, jak i na podstawie jakich źródeł badać działalność kaznodziejską na ziemiach polskich w dobie ich szeroko rozumianej chrystianizacji.

Dyskusja będzie się skupiać wokół pytań kto, gdzie, kiedy, do kogo i jakie kazania wygłaszał. 

Kto? Jaki był zakres i charakter aktywności duszpasterskiej zakonów mendykanckich? Czy studenci i absolwenci Uniwersytetu Krakowskiego wykorzystywali zdobytą wiedzę teologiczną i umiejętności retoryczne do głoszenia kazań ad populum? Czy kler parafialny parał się kaznodziejstwem? 

Gdzie? Czy areną działalności kaznodziejskiej były wyłącznie miasta czy również tereny wiejskie? Jak przebiegały granice mendykanckich okręgów kwestarskich? Czy można mówić o rywalizacji między ośrodkami kaznodziejskimi w większych miastach?

Kiedy? Czy źródła pozwalają na wskazanie okresów wzmożonej aktywności duszpasterskiej? Czy wzorem miast zachodnich w okresie wielkiego postu i adwentu opłacano z miejskiej kasy kaznodziejów?

Panel VIII

Różne oblicza religijności „popularnej”

Moderator:

  • dr hab. Tomasz Wiślicz prof. IH PAN 

Paneliści:

  1. dr hab. Ewa Wółkiewicz, prof. IAiE PAN
  2. dr Julia Możdżeń (UG) 
  3. dr hab. Tomasz Graff, prof. UPJP II
Celem panelu jest krytyczny powrót do dyskusji o zjawisku konceptualizowanym pół wieku temu jako „religijność ludowa” przełomu średniowiecza i wczesnej nowożytności. Odchodząc od pojęcia „ludowości”, przyjrzymy się kilku węzłowym problemom, uważanym za charakterystyczne dla nieelitarnej kultury religijnej tego okresu, niezależnie od środowiska społecznego, w jakim można je zaobserwować. Punktem wyjścia dla rozważań będą takie problemy jak:
  1. Religia przeżywana indywidualnie czy społecznie.
  2. Praktyki religijne w życiu codziennym.
  3. Mentalności religijne i religijność jako mentalność.
  4. „Przeżytki pogańskie” – czy jest o czym mówić?
  5. U progu zmiany – dynamika religijności „popularnych” na przełomie średniowiecza i nowożytności.
Analizując te zjawiska, zadamy pytanie, czy mogą one służyć za wyznaczniki zmiany religijnej w procesie ewangelizacji.

Jak dojechać

Scroll to Top